Lied:  ♫  93  Vervul dit huis

Inleiding  (Jackie)

Kennen jullie de term ‘Matteüs effect’ of hebben jullie al gehoord van het Matteüs effect?
Dit wordt beschreven zowel in sociologie, in geneeskunde, in onderwijs …
Ik geef een klein voorbeeld om Matteüs effect te illustreren vanuit de wereld waar ik mee vertrouwd ben. Preventieve gezondheidszorg.
Het klinkt op zich vreemd, maar brede preventiecampagnes over bewegen, tanden poetsen, … met heel wat informatie naar de gehele bevolking toe leidt in vele gevallen tot een toename van de sociale ongelijkheid. Dit komt omdat de hogere en midden klassen in de bevolking makkelijker de weg vinden tot deze informatie, en ook meer vaardigheden en mentale ruimte hebben om (correct) met deze informatie om te gaan.

Een andere voorbeeld: wie niet jaarlijks op controle gaat bij de tandarts krijgt bij zijn volgend bezoek minder terugbetaald voor de zorg. Dit zou de mensen meer moeten aanzetten jaarlijks op controle te gaan bij de tandarts of de mondhygiënist. Natuurlijk is dit goed voor de doorsnee burger die goed zorg wil dragen voor zijn mondgezondheid, maar wie straf je hiermee? Wel de meest kwetsbare die om financiële of andere redenen de zorg uitstelt en hierdoor nog meer in de problemen komt.

Kort gesteld kan men dus zeggen dat het Matteüs effect een effect is van een maatregel waarbij zij die al veel hebben, nog meer krijgen, en zij die niet hebben, ontnomen wordt wat ze verdienen.

Dit effect van toenemende ongelijkheid wordt het Matteüs-effect genoemd, naar een citaat uit Matteüs, uit de parabel van de talenten (Mt 25, 29).    

Het Matteüs effect is typisch voor het ganse economisch model in onze samenleving dat nu éénmaal een model is van loon naar werk, iedereen voor zichzelf en je bent waard naar wat je presteert of produceert!

Vandaag stelt Matteüs ons een gans ander economisch model voor. Laat ons eens luisteren naar Matteüs, hoofdstuk 20, vers 1 tot 16a.

Lezing: Matteüs 20, 1–16a  (NBV21)

Het is met het koninkrijk van de hemel als met een landheer die er bij het ochtendgloren op uit trok om dagloners voor zijn wijngaard te zoeken. Nadat hij met de arbeiders een dagloon van één denarie overeengekomen was, stuurde hij hen naar zijn wijngaard. Drie uur later trok hij er opnieuw op uit, en toen hij anderen werkloos op het marktplein zag staan, zei hij ook tegen hen: “Gaan jullie ook maar naar mijn wijngaard, de betaling zal rechtvaardig zijn.” En ze gingen erheen. Rond het middaguur ging hij er nogmaals op uit, en drie uur later weer, en handelde als tevoren. Toen hij tegen het einde van de dag nog eens op weg ging, trof hij een groepje dat er nog steeds stond. Hij vroeg hun: “Waarom staan jullie hier de hele dag zonder werk?” “Niemand heeft ons ingehuurd,” antwoordden ze. Hij zei hun: “Gaan jullie ook maar naar de wijngaard.” Toen de avond gevallen was, zei de heer van de wijngaard tegen zijn rentmeester: “Roep de arbeiders bij je en betaal hun het loon uit. Begin daarbij met de laatsten en eindig met de eersten.” En zij die er vanaf het einde van de dag waren, kwamen naar voren en kregen ieder een denarie. En toen zij die als eersten waren gekomen naar voren stapten, dachten ze dat zij wel meer zouden krijgen. Maar ook zij kregen ieder die ene denarie. Toen ze het geld hadden aangenomen, gingen ze bij de landheer hun beklag doen: “Die laatsten hebben één uur gewerkt en u behandelt hen zoals u ons behandelt, terwijl wij het onder de brandende zon de hele dag hebben volgehouden.” Hij antwoordde een van hen: “Vriend, ik behandel je toch niet onrechtvaardig? Je hebt toch ingestemd met het loon van één denarie? Neem wat je toekomt en ga. Ik wil aan die laatsten hetzelfde geven als aan jou. Of mag ik met mijn geld niet doen wat ik wil? Ben je jaloers omdat ik goed ben?” Zo zullen de laatsten de eersten zijn en de eersten de laatsten.’

Homilie  (Jackie)

En? Wat denken jullie? Zijn jullie ook kwaad? Vinden jullie ook dat dit niet kan? Het is toch niet eerlijk? Dat doe je toch niet!
En erger nog, in plaats van de werkers van het 11^de uur discreet uit te betalen op het einde, neen, Hij doet het eerst, speciaal onder de ogen van de werkers van het eerste uur, die al de ganse dag aan het werken waren. Je zou dus voor minder van uw neus maken. Dat is echt spel zoeken!
Zo kennen we natuurlijk Jezus, Hij wil ons uit ons kot lokken. Eigenlijk wil Hij ons niet boos maken, maar een duidelijke boodschap geven. Vraag is welke?

Laten we dat eens projecteren op onze tijd en spiegelen aan de ervaring die we vandaag hebben.
Hoe gaan we om met de dagloners van vandaag, hoe gaan we om met kortstondige of langdurige werkloosheid. Hoe worden de langdurig werklozen behandeld binnen onze sociale zekerheid? Wie deze week hier in de Clemenspoort de film ‘I, Daniel Blake’ gezien heeft kan ervan meespreken.
Het is duidelijk, we leven jammer genoeg in een samenleving waar de relatie tussen de burger en de overheid verzuurd is, dat voel je aan alle kanten, tot jolijt van extreem gedachtengoed. Dat maakt dat onze samenleving verkrampt geraakt en a priori uitgaat van het princiep: de burgers zijn niet te vertrouwen, ze gaan het systeem misbruiken, en vice-versa: de overheid is niet te betrouwen en in de politiek domineert graaicultuur.
Dat bepaalt de houding tegenover langdurig werklozen. In de zoektocht naar de balans tussen ‘in hoever moeten we ondersteunen?’ en ‘zijn ze niet te veel aan het profiteren?’, slaat die balans over naar ‘opgelet, ze profiteren’. Daarom gaat men over tot afkalving van de ondersteuning, men laat de uitkeringen zakken tot onder de armoedegrens, momenteel tot 25 à 30% onder de armoedegrens.

Een bewuste politiek gebaseerd op wantrouwen.
Kijk maar eens, men voert de verplichte gemeenschapsdienst in om de druk op de werklozen te verhogen in de hoop dat ze zo zullen gestimuleerd worden om werk te zoeken. Verplichte gemeenschapsdienst in ruil voor een uitkering die dan wat hoger ligt dan de gewone werklozen uitkering.
Misschien vinden we dat allemaal logisch?

En dan komt het evangelie van vandaag: iedereen de arbeiders van het 1^ste uur en de arbeiders van het 11^de uur krijgen allemaal een dagloon (de 1 denarie), voldoende om zonder stress uw gezin te kunnen onderhouden. In plaats van een systeem gebaseerd op wantrouwen stelt het evangelie een economisch systeem voor gebaseerd op vertrouwen, op ‘zorg dragen voor elkaar’, mag ik zeggen, op ‘liefde’.
Nu zullen jullie me waarschijnlijk vertellen: sorry, allemaal ‘schoon en wel’ maar dat model lijkt me nogal utopisch, een beetje te idealistisch.
Wel, ik zag, dank zij Fons, een interessante video waarin Professor Ides Nicaise, een econoom van de KULeuven heel mooi het economisch model van het evangelie van Matteüs vertaalde naar de tijd van vandaag. Hij had een kosten-baten analyse uitgevoerd op interessante experimenten in Frankrijk uitgewerkt door ATD-4^de wereld (All Together for Dignity = Samen voor Waardigheid), maar al verspreid, o.a. ook in Wallonië. Het project ‘zones zonder langdurig werklozen’ telt in Frankrijk 50 proefzones. De kosten-baten studie toonde aan dat de projecten heel rendabel zijn, op niveau van de deelnemers, de coöperaties en de subsidiërende overheid.
Binnen de zones zonder langdurig werklozen worden de lokale behoeften onderzocht en de mogelijkheden van elke langdurige werkzoekende worden in kaart gebracht, dan kan gezocht worden waar die elkaar raken. Specifieke sociale ondernemingen zorgen dan voor omkadering en opleiding.
Het aangeboden werk moet kwaliteitsvol zijn, duurzaam, vrij gekozen, degelijk verloond en beschermd, op maat van elke werknemer. Er is voldoende werk voor iedereen en iedere participant heeft een contract van onbepaalde duur met volledige sociale dekking.

Een ander heel mooi project, aangehaald door professor Nicaise, vinden we in het Spaanse Baskenland, in Mondragon.
Daar is de werkgelegenheid op een unieke manier georganiseerd. In deze stad is de Mondragón-groep gevestigd, een verzameling van 120 coöperaties waar meer dan 83.000 mensen werken die met z’n allen eigenaar van de groep zijn. De Mondragón-groep beschikt onder andere over een eigen universiteit, een eigen supermarkt en een eigen bank.
Het is een opvallende vorm van interne solidariteit met als bij zonder kenmerk de verdeling van de inkomsten onder de werknemers. Anders dan in de reguliere economie, en volledig tegengesteld aan het losgeslagen financiële kapitalisme van onbegrensde lonen, vergoedingen en bonussen wordt de loonkloof hier veel sterker aan banden gelegd. De loonspanning tussen de laagste bruto en de hoogste bruto lonen mag hooguit een verhouding van 1 op 4,5 zijn. Misschien een idee voor onze overheid om dit principe toe te passen op Belgacom of Belfius of B-Post? Daar spreken we van een verhouding van 1 op 20, los van de bovenop toegekende bonussen.  Zoek maar eens op via het internet ‘Mondragon’.
De tafel van Mondragon is een netwerk van veel coöperaties, met als 4 poten:

• Onderwijs (zelfs universiteit)
• Kapitaal (zelf opgebouwd met de volledige gemeenschap)
• Onderzoek en ontwikkeling
• Sociale zekerheid (niemand hoeft in de werkloosheid te belanden)

Het kan dus, wanneer men oog heeft voor wat de mensen echt nodig hebben.
Als christenen zoals wij zich daar niet voor inzetten, wie dan wel?
In ieder geval komt de landsheer naar ons toe met de vraag wil je meewerken in mijn wijngaard?

Laat ons beginnen met de tafel te dekken.

Lied:  ♫  19  Lied van vandaag en morgen

Tafelgebed:  ♫  87  Dat gedenken wij

Onze Vader

Vredeswens

Broodbreking

Communielied:   ♫  23  Laat elk talent beschikbaar zijn

Bezinning

Ik vertelde de parabel van de werkers van het elfde uur aan een groep kinderen.
Ik stopte het verhaal net voor het moment van de betaling.
Ik legde de kinderen uit wat een denarie was, een goed dagloon,
Want, wie met een denarie thuiskomt aan het einde van de dag, kan zijn hele gezin voeden.
Ik vroeg de kinderen om uit te rekenen hoeveel iedereen aan het einde van de dag zou krijgen.
De slimsten van de groep hadden al heel snel berekend hoeveel iedereen kreeg.
Toen iedereen dan klaar was, las ik het slot van de gelijkenis voor.
Vrijwel iedereen was boos en voelde zich genomen.
'Wat een oneerlijke heer.' 'Wat een onrecht.' 'Werk je daar nu een hele dag voor?' 'Vindt iedereen dat?' vroeg ik dan.
Een meisje stak haar vinger op.
'Ik vind het een mooi verhaal,' zei ze.
'Waarom?' vroeg ik haar.
'Omdat die avond het hele dorp feest kon vieren.'
Iedereen één dag een goed loon. Dat is feest!

Voorbeden

Slotgebed